Czym jest behawioryzm? Perspektywa psychologiczna

Omawiana w poprzednim artykule teoria psychoanalityczna Zygmunta Freuda skupiała się na hamowanych popędach ludzkich, skrywanych traumach i podświadomości. Behawioryzm to nurt stojący niejako po przeciwnej stronie psychoanalizy - obejmuje bowiem to, co widoczne i mierzalne: zachowania ludzkie. W swych wstępnych założeniach uwypuklał znaczenie czynników środowiskowych w formowaniu się schematów behawioralnych jednostek i społeczeństw. Badania behawioralne często rozpoczynały się od obserwacji różnorakich gatunków zwierząt, umożliwiających znalezienie powiązania między warunkami otoczenia a reakcjami przyrody ożywionej.

Czym jest behawioryzm? Historia literatury modernistycznej i świata

Behawioryzm jako nauka i nowa perspektywa postrzegania jednostek ludzkich zaczęła stopniowo ewoluować, a także się rozrastać. Zainteresowanie behawioryzmem odbiło się nie tylko na kartach historii literatury pięknej, lecz również na gruncie politycznym. Począwszy od uczonych ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, coraz więcej badaczy zgłębiało zachowania ludzkie, emocjonalne odruchy i ich uwarunkowania po to, by wyjaśnić postępowania polityczne jednostek w społeczeństwie.
Podobny rozgłos jednej z gałęzi nauk społecznych nie mógł nie pozostawić śladu w postaci nurtu literackiego. Tym sposobem współcześni teoretycy literaccy studiują także historię teorii behawiorystycznych.
Jacy autorzy książek wykorzystali osiągnięcia naukowe pierwszego pokolenia psychologów? Między innymi Joseph Conrad, Polak wielkiego formatu. Najbardziej znana powieść Józefa Korzeniowskiego, „Jądro ciemności“, i „Placówka postępu“ to dzieła skupione na ludzkiej naturze, zwierzęcych odruchach i instynktownych zachowaniach. Jak funkcjonuje człowiek skonfrontowany z zanikiem cywilizacji? Jakimi zasadami się kieruje i czy w ogóle? Podobne pytania, choć trafnie postawione i zobrazowane, nie stanowią jednak sedna literatury behawiorystycznej - szczególnie że powstały przed rozpowszechnieniem się wspomnianej teorii psychologicznej.
Czynnikiem wyróżniającym behawioryzm od innych nurtów literackich jest także forma dzieł. Ich autorzy wyrażają emocje bohaterów poprzez przedstawienie ich zachowań, nie opisywanie odczuwanych przez nich emocji.
Takim stylem pisania mógł się pochwalić John Steinbeck. Noblista w dziedzinie literatury opisał w „Myszach i ludziach“ historię dwóch mężczyzn, podróżujących za chlebem. Relacja George’a i Lenniego należała do bardzo trudnych ze względu na warunki społeczno-ekonomiczne, a także niepełnosprawność intelektualną jednego z nich. Przedstawienie rzeczywistości amerykańskich robotników podczas wielkiego kryzysu XX wieku, a także skupienie emocji bohaterów w ich czynach i słowach - nie retrospekcji - zdeterminowało sukces tego opowiadania.
Na gruncie polskim behawiorystyczną perspektywę wykorzystał m.in. Tadeusz Borowski. W swoim zbiorze opowiadań, traktującym o rzeczywistości obozowej, ukazał skryte głęboko emocje ludzkie, które objawiały się czytelnikom w postaci konkretnych działań. Empatia to na przykład starsza kobieta, biorąca ze sobą ciała zmarłych niemowląt.
Podobny schemat widać chociażby w „Przy torze kolejowym“ Zofii Nałkowskiej. Reakcja ludzi na umierającą Żydówkę, ich zachowanie i próby pomocy są warunkowane przez rzeczywistość, w której się obracają. Przykrą rzeczywistość.

Powyższe dzieła to niewątpliwie utwory zapadające w pamięć, a ponadto psychologicznie wartościowe. Zagłębienie się w ich stronice pozwala na bliższe zapoznanie się z historią literatury, modernizmem, a przede wszystkim - behawioryzmem literackim.